Virus mới ở Trung Quốc: Các nhà khoa học đi tìm câu trả lời cho 5 câu hỏi

Các giới chức ngành y trên khắp thế giới đang lo ngại về dịch bệnh do loài virus bí ẩn bắt nguồn từ Vũ Hán, Trung Quốc vào tháng trước. Đã có hơn 500 ca bị lây nhiễm, và 17 ca tử vong. Phần lớn các ca đều được phát hiện ở châu Á và một mới được phát hiện ở Mỹ.

Các nhà nghiên cứu hiện đang cố tìm thêm nhiều thông tin về loài virus này nhằm giải đáp vấn đề là liệu nó có khả năng gây ra một dịch bệnh tương tự như SARS vào năm 2002–2003, xuất hiện từ phía nam Trung Quốc và gây ra cái chết của 774 người ở 37 quốc gia, hay không. Chúng đều thuộc một họ virus lớn gọi là coronaviruses, trong đó có cả những virus gây ra chứng cảm lạnh thông thường.

Nỗ lực để hiểu thêm về dịch bệnh này là vấn đề cốt lõi, bởi vì khối lượng lớn người di chuyển từ thứ 6 cho kỳ nghỉ lớn nhất năm là Tết nguyên đán có thể sẽ làm loài virus này lây lan nhanh hơn và trên diện rộng hơn.

Virus này lan truyền như thế nào?

Vấn đề cấp bách nhất lúc này là xác định con đường lây nhiễm của  dịch bệnh. Chính quyền Trung Quốc đã xác nhận một số ca lây nhiễm do lây từ người sang người nhưng vẫn còn chưa rõ là liệu nó diễn ra theo cách thông thường hay không.

“Những gì cần phải hiểu là liệu sự xuất hiện của virus với tốc độ và quy mô của hiệu suất như hiện nay có bền vững với một dịch bệnh trên người không”, Neil Ferguson, một nhà nghiên cứu dịch tễ học bằng các mô hình toán học  tại Imperial College London, nêu. Việc theo dõi tốc độ các ca mắc bệnh mới xuất hiện và khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện ở từng ca có thể cho các nhà khoa học biết cách virus này có thể truyền qua người sang người và liệu dịch bệnh này có khả năng tồn tại dai dẳng hay không.

Virus này gây chết người như thế nào?

Các mức tỉ lệ cao của bệnh viêm phổi giữa người nhiễm bệnh đầu tiên khiến nhiều nhà nghiên cứu lo ngại là virus ở Vũ Hán hết sức nguy hiểm. Những lo ngại này còn chưa được giải quyết thì nhiều trường hợp khác đã đến. Với ít nhất 17 người chết trong số 500 ca mắc bệnh, virus này không bị coi là nguy hiểm như SARS – vốn khiến 11% người lây nhiễm chết. Nhưng “vẫn còn quá sớm để lạc quan đền tình trạng nghiêm trọng này,” Ferguson nói.

Virus đến từ đâu?

Những người đang nghiên cứu về giả thuyết này đều cho rằng virus bắt nguồn từ một động vật chưa được xác định hoặc nhiều loài vật, sau đó lan truyền cho người tại một chợ bán hải sản và động vật lớn ở Vũ Hán. Việc nhận diện được nguồn lây nhiễm virus từ động vật có thể giúp kiểm soát được dịch bệnh hiện nay và đo lường được hiểm họa của nó — và ngăn chặn về mặt tiềm năng của những dịch bệnh do loài virus này gây ra trong tương lai. Kết quả giải trình tự gene cho thấy virus Vũ hán có mối liên quan với coronavirus vốn lưu hành trên dơi, bao gồm SARS và những thứ liên quan. Tuy nhiên những loài động vật có vú khác cũng là nguyên nhân lan truyền các virus này – SARS chủ yếu lan truyền cho người qua những con cầy hương.

Chợ bán hải sản sống, nơi được xem là xuất phát  của dịch bệnh và giờ đã bị đóng cửa, có bán rất nhiều động vật hoang dại. Theo dấu nhiều trường hợp đến khu chợ này có thể giúp nhận diện ran nguồn, như có thể kiểm tra các con vật từ chợ hoặc các container và lồng nhốt, bởi vật liệu di truyền của virus, Ben Cowling, một nhà dịch tễ học tại trường ĐH Hong Kong, nhận xét.

Chúng ta có thể thấy được gì từ giải trình tự gene của virus?

Kết quả giải trình tự gene của coronavirus Vũ Hán có thể giúp cung cấp manh mối về nguồn gốc và sự lây lan. Các phòng thí nghiệm ở Trung Quốc và Thái Lan đã giải trình tự hệ gene của ít nhất 19 chủng được tìm thấy trên người bị nhiễm bệnh và ngay lập tức công khai chúng. Đấy là “một kết quả xuất sắc có được sau hai tuần chúng tôi bắt tay làm việc,” Trevor Bedford, một nhà di truyền học tiến hóa tại Trung tâm nghiên cứu ung thư Fred Hutchinson ở Seattle, Washington, hiện đang phân tích các kết quả giải trình tự khi chúng mới được tung ra.

Bedford nói, điều phức tạp nhất trong các trình tự gene này là chúng có sự tương đồng nhau. “Có rất ít sự đa dạng. Tôi chờ đợi thấy nhiều thông tin hơn và tôi nghĩ người khác cũng vậy.” Việc thiếu sự đa dạng di truyền của virus cho thấy tổ tiên chung của các chủng khác nhau lây nhiễm cho người mới xuất hiện trong tháng 11 hoặc 2019, và chúng lan truyền rất nhanh, không hề có nhiều biến dị. Dẫu vậy, Bedford cho biết thêm, các hệ gene không có chỉ dấu là liệu sự lan truyền nhanh chóng của virus trên người hay động vật. Nhà di truyền học tiến hóa Andrew Rambaut tại ĐH Edinburgh, Anh, đã nêu một phân tích vào ngày 20/1/2020 cũng đưa ra vấn đề tương tự.

Bedford nói, với các trình tự gene virus, có thể tìm ra vấn đề là liệu phần lớn các ca nhiễm bệnh đều có nguyên nhân lặp đi lặp lại tín hiệu của virus từ động vật sang con người, với sự lây lan từ người sang người có giới hạn, hay liệu virus lan truyền sang một số lượng nhỏ con người và phần lớn các ca đều có nguyên nhân lây nhiễm thứ cấp từ người sang người? “Tôi nghĩ đây có thể mục tiêu dịch tễ học lớn nhất cho mọi người vào thời điểm này,” ông nói. Thông tin di truyền từ động vật hoặc các loài động vật truyền virus sang con người có thể giúp nhận diện được sự mở rộng lan truyền người sang người, Bedford cho biết thêm.

Nhiều trình tự gene, ông nói, có thể giúp xác định được bất kỳ thay đổi gene nào tạo cơ hội cho virus có được cú nhảy từ động vật sang người. Và nếu cơn bùng phát dịch bệnh kéo dài vì sự lan truyền từ người sang người, Bedford và các nhà di truyền học khác sẽ tìm hiếm các tín hiệu mà virus có các biến dị giúp chúng có khả năng lây nhiễm hiệu quả hơn trên người.

Bedford cảnh báo là những kết luận này vẫn còn là sơ bộ bởi vì vẫn còn ít dữ liệu. “Việc có thêm một số mẫu quan trọng nữa có thể làm thay đổi câu chuyện này một cách đáng kể, ông nói.

Có thể có thuốc được phát triển để điều trị coronavirus?

Chưa có loại thuốc nào chứng tỏ được hiệu quả điều trị SARS hoặc các lây nhiễm do coronavirus hây ra ở người, và chưa có loại vaccine nào có thể ngăn chặn được các nhiễm trùng hô hấp được cấp phép.

Một nhóm nghiên cứu ở Trung tâm nghiên cứu kỹ thuật quốc gia về các loại thuốc mới nổi Trung Quốc ở Bắc Kinh đang nghiên cứu để tìm ra các liệu pháp có thể hoạt động bằng việc ngăn chặn thụ thể trên tế bào người mà virus này chọn để thâm nhập cơ thể con người. Với việc so sánh giải trình tự gene SARS và virus Vũ Hán mới cho thấy chúng có liên kết với cùng thụ thể. Họ đang hi vọng khôi phục lại các nỗ lực phát triển phương thức điều trị SARS và áp dụng chúng vào việc làm ra một loại thuốc có thể hiệu quả trên virus Vũ Hán.

Anh Vũ dịch Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-020-00166-6

Theo Tia sáng