Hiệu quả của các loại vaccine Covid-19. Vẫn còn ẩn số

Vaccine mang tên ChAdOx1 nCoV-19, qua thử nghiệm ban đầu trên hơn 1000 người khỏe mạnh đã tạo ra ra kháng thể trung hòa và tạo ra cả tế bào T (T-cells) cho phép hệ miễn dịch ghi nhớ virus để bảo vệ cơ thể trong tương lai; Lượng tế bào T đạt đỉnh trong vòng 14 ngày, trong khi kháng thể trung hoà diệt virus sẽ đạt đỉnh trong 28 ngày sau khi tiêm vaccine. Hiện tại vaccine ChAdOx1 nCoV-19 đang được thử nghiệm ở giai đoạn ba, mở rộng số người tham gia lên tới 10,000 người ở các vùng dịch lớn như Brazil, Nam Phi.

Tuy nhiên, bởi vì các thử nghiệm tập trung vào tính an toàn nên đến nay chưa hoàn toàn có thể đưa ra kết luận chắc chắn rằng liệu vaccine sẽ ngăn ngừa nhiễm virus trên diện rộng tới mức nào. Tới đây, rất cần các thử nghiệm hiệu quả trên quy mô lớn để kết luận, trong đó, các tình nguyện viên sẽ được tiêm vaccine Covid-19 hoặc giả dược và để so sánh đối chiếu.

Dưới đây là một số thông tin chung về các vaccine đã được thử nghiệm đánh giá an toàn:

Bốn ứng cử viên tiềm năng

Tất cả bốn nhà sản xuất vaccine tuyên bố rằng vaccine ứng viên do họ sản xuất ra đã kích thích một loạt phản ứng đáp ứng miễn dịch, tương tự như các phản ứng đã thấy ở những người đã hồi phục từ Covid-19. Những người tham gia thử nghiệm đã trải qua các tác dụng phụ thường thấy với các loại vaccine trước đây, chẳng hạn như đau cơ, sốt và đau đầu, nhưng rất ít phản ứng nghiêm trọng đối với vaccine. Shane Crotty - một nhà miễn dịch tại Viện Miễn dịch Lajolla, California nói: “Hầu hết trong số họ an toàn”.

Hai nhóm - một tại Đại học Oxford, Vương quốc Anh, hợp tác với Công ty Dược phẩm AstraZeneca, và một nhóm gồm các nhà nghiên cứu tại CanSino Biologics ở Thiên Tân, Trung Quốc - đang phát triển vaccine ‘vectơ virus’ đã công bố kết quả của họ trên The Lancet vào ngày 20/7.

Ông Sarah Gilbert, một nhà vaccine học và là đồng lãnh đạo của nhóm nghiên cứu ở Oxford cho biết trong một cuộc họp báo công bố kết quả: “Vaccine đang tạo ra loại phản ứng miễn dịch mà chúng tôi nghĩ là đang bảo vệ cơ thể chống lại coronavirus. Vaccine của Oxford khai thác một loại virus gây cảm lạnh ở tinh tinh nhưng đã được biến đổi gene để nó không thể gây hại ở người, và được biểu hiện protein gai của Covid-19. Còn vaccine của CanSino cũng đã được sửa đổi tương tự nhưng sử dụng một loại virus ở người.

Một nhóm thứ ba, BioNTech ở Mainz, Đức, đang phát triển một loại vaccine dựa trên RNA với Công ty Dược phẩm Pfizer. Vào ngày 20/7, nhóm nghiên cứu đã công bố dữ liệu miễn dịch chi tiết từ những người đã được tiêm vaccine chứa RNA cho phần ‘miền liên kết với thụ thể’ của protein gai. Còn Moderna, một công ty công nghệ sinh học ở Cambridge, Massachusetts đã phát triển một loại vaccine RNA, phối hợp với Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm quốc gia (NIAID) tại Bethesda, Maryland. Một số chi tiết về kết quả đã được công bố trong một thông cáo báo chí vào tháng năm vừa rồi.

Đáp ứng miễn dịch

Dữ liệu mới nhất đã cho thấy rõ bản chất của các phản ứng miễn dịch do vaccine thúc đẩy.

Vaccine sẽ phơi ra các thành phần của virus – một trong số đó là protein gai của coronavirus cho hệ thống miễn dịch, thông qua đó hệ miễn dịch có thể đáp ứng và ghi nhớ các phản ứng chống lại việc nhiễm virus trong tương lai. Các thử nghiệm đã xem xét hai loại phản ứng miễn dịch rộng: sản xuất các phân tử kháng thể đặc hiệu với virus và sản xuất các tế bào T có thể tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh cũng như thúc đẩy các phản ứng miễn dịch khác, bao gồm sản xuất kháng thể.

Cho đến nay, hầu hết các vaccine tập trung vào ‘kháng thể trung hòa’ trong máu, có thể bất hoạt virus. “Tất cả vaccine này đang tạo ra một số kháng thể trung hòa, đó là một dấu hiệu tốt”, Ahmed nói. Hầu hết những người tham gia thử nghiệm đã tạo ra mức độ của các kháng thể này tương tự như những người đã hồi phục từ Covid-19, nhưng không đồng đều.

Tuy vậy, Peter Hotez, một nhà khoa học vaccine tại Đại học Y Baylor ở Houston, Texas nói: “tôi nghĩ có thể cần tới hai liều [vaccine] để chắc rằng cơ thể phản ứng tạo kháng thể trung hòa đầy đủ”.

Tế bào T

Các nhà phát triển vaccine ít quan tâm hơn tới phản ứng của tế bào T. Một phần vì chúng khó đo lường hơn, đặc biệt là khi số lượng người tham gia thử nghiệm đẩy lên hàng ngàn người. Crotty nói: “Nhưng dữ liệu mới cho thấy các tế bào T có thể có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát coronavirus".

Một loạt các thử nghiệm vaccine đã phát hiện các mức độ khác nhau của phản ứng tế bào T ở những người tham gia. Crotty và nhóm của ông đã phát hiện tế bào T CD4 (tế bào T giúp đỡ) hỗ trợ sản xuất kháng thể, trong tất cả mười người đã phục hồi mà họ đã kiểm tra. Bảy mươi phần trăm cũng có các tế bào T CD8 (tế bào T gây độc) nhận dạng, tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus.

Crotty nói:“Nếu một loại vaccine có thể tạo ra sự kết hợp giữa các kháng thể trung hòa và cả hai loại tế bào T, thì nó sẽ là tín hiệu tốt để bảo vệ cơ thể chống lại bệnh tật”. Nhưng đó chỉ là ý tưởng. Anh ấy nói thêm: “Chúng tôi vẫn chưa biết các quy tắc quan trọng nhất đối với khả năng miễn dịch bảo vệ, chỉ chắc rằng có nhiều cách chứ không phải một”.

Bản chất của phản ứng miễn dịch bảo vệ chống lại Covid-19 sẽ trở nên rõ ràng hơn khi các thử nghiệm hiệu quả giai đoạn II/III mang lại kết quả đầu tiên. Gilbert nói trong cuộc họp ngắn:“Ngay khi ai đó đạt được hiệu quả (ngừa virus), chúng ta sẽ có ý tưởng tốt hơn về những hiệu quả vaccine có thể đạt được”. Vaccine của Oxford đang được thử nghiệm về sự hiệu quả ở Anh, Brazil và Nam Phi; Vaccine NIAID – Moderna đang được thiết lập để bắt đầu thử nghiệm giai đoạn III tại Hoa Kỳ trong tháng này.

Khó so sánh đo lường

Dữ liệu có thể giúp dễ dàng giải thích các kết quả thử nghiệm ở giai đoạn đầu, giống như các kết quả được công bố trong tuần này. Nhưng các so sánh có thể bị cản trở, bởi bản chất hay thay đổi của các xét nghiệm sử dụng để đo lường phản ứng trung hòa kháng thể và tế bào T. Thử nghiệm tương tự có thể trả về các giá trị khác nhau khi được thực hiện trong các phòng thí nghiệm khác nhau hoặc thậm chí vào các thời điểm khác nhau.

“Chúng tôi thực sự muốn thấy các loại vaccine khác nhau được thử nghiệm trong cùng phòng thí nghiệm, và các thử nghiệm đó do cùng một nhóm tiến hành”. Adrian Hill, đồng lãnh đạo của nhóm phát triển vaccine ở Oxford nói. “Chiến dịch Warp Speed của Chính phủ Mỹ được cho là đang thực hiện các so sánh như vậy.” Tổ chức Y tế Thế giới tại Geneva, Thụy Sĩ và Liên minh vì đổi mới về Chuẩn bị bệnh dịch ở Oslo, đã hỗ trợ tài chính cho chín nhà phát triển vaccine, cũng đã công bố kế hoạch hỗ trợ công việc này.

Điều mà Altmann lo ngại hơn nữa chính là việc phát triển và sản xuất vaccine đủ cho thế giới. Điều đó có thể phụ thuộc vào vô số vấn đề, từ tìm nguồn cung ứng lọ thủy tinh đến duy trì chuỗi cung ứng được kiểm soát nhiệt độ chuẩn. Altmann nói: “Bất cứ vaccine ứng cử viên nào được chọn, chúng tôi đều muốn công ty sản xuất đó là nơi có thể tối ưu hóa nhất".

Nguồn: Khoa học & Phát triển