Vaccine chống mọi chủng cúm có kết quả thử nghiệm hứa hẹn

25/12/2020, 14:21

TNNN - Virus cúm nhanh chóng đột biến hoặc hoán đổi gen giữa các chủng, tạo ra các biến thể có thể né tránh khả năng miễn dịch tự nhiên hoặc từ vaccine. Đó là lý do tại sao phải phát triển một loại vaccine cúm mới mỗi năm.

Các loại vaccine cúm hiện nay có chứa virus cúm bị làm suy yếu hoặc chết cùng với hemagglutinin (HA) - loại protein trên bề mặt virus giúp virus bám vào tế bào.

Các vaccine này chủ yếu nhằm mục đích kích hoạt phản ứng kháng thể chống lại phần trên, hay còn gọi là phần đầu, của HA. Nhưng một phần nhỏ của phần đầu thường xuyên phân loại lại, hoặc đột biến, cho phép các chủng virus mới né tránh bất kỳ khả năng miễn dịch sẵn có nào ở người và buộc các nhà sản xuất vaccine cúm phải chuẩn bị các công thức mới mỗi năm, với đầu HA mới tương ứng.

Các vaccine hiện nay tạo ra kháng thể nhắm vào phần đầu của hemagglutinin (HA) (màu xanh đậm). Vaccine mới tạo ra kháng thể (màu xám) bám vào phần cuống HA (màu xanh nhạt).

Phần dưới của HA, hay phần cuống, ít có khả năng thay đổi. Vì vậy, ứng viên vaccine cúm mới tập trung vào phần cuống của HA.

Vaccine này lần đầu tiên cho thấy “có thể phát triển vaccine tạo ra kháng thể phản ứng với cuống HA”, theo nhà virus học Florian Krammer, Trường Y Icahn tại Mount Sinai, người đồng lãnh đạo chương trình vaccine cúm phổ quát do Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Hoa Kỳ tài trợ, và đã giúp phát triển vaccine mới.

Thực tế rất khó nhắm mục tiêu phần cuống. Bởi vì các tế bào bộ nhớ miễn dịch, được tích tụ qua những lần một người bị nhiễm cúm, phản ứng rất mạnh với vùng đầu của HA, đến mức phản ứng này lấn át việc sản xuất kháng thể chống lại phần cuống.

Một số nhà nghiên cứu đã cố gắng tạo ra vaccine cúm chỉ chứa phần cuống của HA, nhưng nếu chỉ có riêng phần cuống thì HA rất không ổn định. Để giải quyết vấn đề này, Krammer và các đồng nghiệp đã tạo ra "HA nhiều đầu": liên kết phần cuống với các phần đầu bất thường, hoàn toàn mới với hệ miễn dịch, và không kích hoạt trí nhớ miễn dịch. Do đó, phản ứng miễn dịch với phần đầu sẽ rất yếu, cho phép phản ứng miễn dịch với phần cuống chiếm ưu thế. Về bản chất, phần đầu của "HA nhiều đầu" chỉ có nhiệm vụ ổn định phần cuống.

Vaccine cúm thông thường chứa ba đến bốn chủng virus: nhóm A (nhóm này lại gồm vài nhóm nhỏ khác), và nhóm B. Đến nay vaccine "HA nhiều đầu" mới chỉ chứa một phân nhóm nhỏ của nhóm A. Trong thử nghiệm, 51 người tham gia đã nhận được các loại vaccine khác nhau và kháng thể của họ được so sánh với 15 người dùng giả dược. Các nhà nghiên cứu báo cáo rằng một mũi vaccine duy nhất có virus bất hoạt "HA nhiều đầu" “đã tạo ra lượng kháng thể cao chống lại phần cuống HA".

Thử nghiệm này mới chỉ là giai đoạn I để thiết lập độ an toàn và đo lường các phản ứng miễn dịch, chứ không kiểm tra khả năng bảo vệ của vaccine. Tuy nhiên, khi các nhà nghiên cứu chuyển các kháng thể của người được tiêm vaccine thư nghiệm vào chuột, họ thấy rằng kháng thể này có khả năng bảo vệ. Nhà miễn dịch học James Crowe, người điều hành trung tâm vaccine tại Đại học Vanderbilt, cho rằng, nghiên cứu này là “một nỗ lực nghiêm túc” để kiểm tra giả thuyết về kháng thể cuống và là “bước đầu tiên quan trọng”.

Theo Krammer, có thể sẽ mất ít nhất 2 năm để phát triển các HA nhiều đầu cho đủ các chủng cúm nhóm A và B để kết hợp thành một loại vaccine phổ quát. Hỗn hợp đó sau đó sẽ được thử nghiệm trong một nghiên cứu quy mô lớn kéo dài nhiều năm để chứng minh hiệu quả so với vaccine cúm theo mùa hiện nay.

Krammer nghi ngờ "con đường phát triển dài" này là lý do chính khiến nhóm của ông đánh mất đối tác ban đầu là GlaxoSmithKline. Krammer nói: “Rất khó để nhận được nhiều sự quan tâm đối với những thứ như thế này".

Nguồn: Khoa học & Phát triển