Sản phẩm nước tăng lực - Cần xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cụ thể

Nước uống tăng lực – Sản phẩm đặc thù

Trong gần 30 năm qua, ngành sản xuất đồ uống nói chung và ngành hàng nước tăng lực nói riêng đã có sự tăng trưởng đáng kể, sản phẩm này hiện đang được tiêu thụ rộng rãi ở hầu khắp các nơi trên thế giới.

Tuy chỉ chiếm 1% thị trường đồ uống không cồn nhưng nước tăng lực vẫn là một sản phẩm khá đặc thù, vừa được coi là nước giải khát, vừa được coi là một dạng thực phẩm chức năng khiến nhiều người tiêu dùng mơ hồ về thành phần hay công dụng. Nguyên nhân một phần do sản phẩm này đến nay vẫn chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cụ thể.

Điều này không đồng nghĩa với việc nước tăng lực được sản xuất tràn lan, không có kiểm soát theo những quy định cụ thể. Để có thể lưu hành trên thị trường, các loại nước tăng lực vẫn phải chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt về các chỉ tiêu chất lượng từ phía cơ quan chức năng.

Tại Mỹ, để được giới thiệu ra thị trường như một loại thực phẩm/đồ uống an toàn và gắn nhãn FD&C (Thực phẩm, Dược phẩm và Mỹ Phẩm), nước tăng lực phải được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) kiểm chứng đảm bảo đủ tiêu chuẩn an toàn và các quy định hiện hành của pháp luật.

Bảng a: Lượng dùng khuyến cáo hằng ngày cho người Việt Nam (RNI - Recommended Nutrition Intakes) đối với sản phẩm nước tăng lực mà bài viết dẫn làm ví dụ. Lượng dùng khuyến nghị này được nhà sản xuất tính toán theo Bảng nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam (Ban hành kèm Thông tư 43/2014/TT-BYT) và đưa vào Tiêu chuẩn cơ sở (TCCS) cho sản phẩm.

Nước tăng lực có chứa các thành phần chất có thể giúp tăng mức năng lượng và hiệu suất não bộ trong thời gian ngắn: caffeine, đường, axit amin (taurine và L-Carnitine), chiết xuất thảo dược và các loại vitamin nhóm B giúp thúc đẩy quá trình chuyển hóa năng lượng của cơ thể. Theo các chuyên gia Viện An toàn thực phẩm và Dinh dưỡng (NFSI), những thành phần chất này nếu được tiêu thụ với một liều lượng hợp lý sẽ không có ảnh hưởng đến sức khỏe.

Thành phần các chất dùng phổ biến trong nước tăng lực

• Caffeine có trong hơn 60 loại thực vật và được chế biến thành các loại thực phẩm như cà phê, trà và sô cô la. Những caffeine này đã được sử dụng an toàn trong nhiều thế kỷ. Những năm gần đây, chúng là một trong những thành phần được sử dụng để sản xuất nước tăng lực.

Theo Hội đồng Thông tin Thực phẩm Quốc tế (IFIC), đa số các loại nước tăng lực có chứa lượng caffeine tương đương hoặc thậm chí thấp hơn một tách cà phê nhằm kích thích hoạt động của não, tăng cường sự tỉnh táo và tập trung. Lượng caffeine có trong sản phẩm nước tăng lực của các hãng khác nhau cũng không giống nhau.

Tuy nhiên, đã có những nghiên cứu chỉ ra rằng, việc lạm dụng đồ uống tăng lực khiến cơ thể dung nạp quá nhiều caffeine, đây là nguyên nhân gây nên các vấn đề về tăng huyết áp, tăng nhịp tim và giảm chức năng mạch máu.

Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA) cũng đã xác nhận, người trưởng thành có sức khỏe bình thường chỉ nên tiêu thụ không quá 400mg caffeine/ ngày; trẻ vị thành niên không tiêu thụ quá 100mg caffeine/ ngày để đảm bảo an toàn. Tương tự đối với trẻ em, lượng caffeine tiêu thụ được khuyến cáo ít hơn 2,5mg trên 1kg trọng lượng cơ thể. Điều đó có nghĩa, với một trẻ từ 12 tuổi trở xuống, nếu cân nặng 34 kg chỉ nên tiêu thụ khoảng 85mg caffeine/ ngày.

Ở những người trưởng thành khỏe mạnh và không có tiền sử mắc bệnh tim, việc tiêu thụ đồ uống tăng lực với tần suất và số lượng ít có thể sẽ không ảnh hưởng tới tim, nhưng với người có tiền sử bệnh này, cần cân nhắc kỹ trước khi sử dụng bất kỳ một loại nước tăng lực nào.

• Đường: Là thành phần duy nhất cung cấp calo có trong nước tăng lực. Tuy nhiên, hiện có một số sản phẩm không chứa đường và thích hợp cho những ai muốn theo chế độ ăn low-carb (chế độ ăn kiêng).

Thông thường trong một lon sản phẩm sẽ có lượng đường tương đương với lượng đường có trong một quả táo hoặc cam (khoảng 11g trên 100 ml). Theo đó, một lon Red Bull 250ml chứa 27g đường; một lon Monster 473ml chứa khoảng 54g.

Các bác sĩ khuyến cáo, nếu tiêu thụ quá nhiều đường, chỉ số đường huyết có thể tăng đột biến, tình trạng này kéo dài có thể là nguyên nhân của một số bệnh mãn tính và nguy cơ gây bệnh tiểu đường tuýp 2 là 26%.

• Vitamin nhóm B: Loại vitamin này đóng vai trò quan trọng giúp chuyển đổi thực phẩm đã ăn thành năng lượng mà cơ thể sử dụng được.

• Các axit amin: Có thể xuất hiện trong nước uống tăng lực là taurine và L-Carnitine. Đây là hai loại axit amin được cơ thể sản xuất một cách tự nhiên và đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh học: Khả năng phát triển võng mạc và thần kinh, sự thẩm thấu, tiến trình điều chỉnh nồng độ canxi của tế bào và chức năng miễn dịch.

Taurine có trong các thực phẩm phổ biến như cá, sò điệp, sữa bột dành cho trẻ em. Taurine cũng có trong cơ thể người vì có tồn tại trong sữa mẹ. Năm 2015, EFSA đã xác nhận rằng, các tác dụng kích thích mà taurine có thể tác động đến hệ thần kinh trung ương là không thể xảy ra. Việc tiêu thụ một hàm lượng taurine có trong nước tăng lực hoàn toàn không có những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.

• Chiết xuất thảo dược: Các loại đồ uống tăng lực có thể có chứa guarana, một loại hạt giúp bổ sung caffeine cho sản phẩm. Một số sản phẩm cũng có chứa chiết xuất nhân sâm, một chiết xuất có thể có tác dụng tích cực đến chức năng não.

Phải thử nghiệm những chỉ tiêu nào?

Ví dụ về một sản phẩm nước tăng lực ABC nào đó có thành phần gồm nước, đường, glucose syrup, taurine, hương trái cây tổng hợp, hỗn hợp vitamin (lysine, inosiltol, B3, B5, B6, B12,…), chiết xuất hồng hoa, chất bảo quản, chất điều chỉnh độ axit, caffein, chất tạo màu carminet tự nhiên, chất tạo ngọt aspartame tổng hợp,… sẽ phải thử nghiệm các chỉ tiêu tương ứng theo yêu cầu về an toàn thực phẩm (gồm các chỉ tiêu và mức công bố nêu tại TCCS do nhà sản xuất xây dựng như ở Bảng b) đáp ứng yêu cầu QCVN 6-2:2010/BYT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các sản phẩm đồ uống không cồn.

Bảng b: Các chỉ tiêu phải thử nghiệm đối với sản phẩm nước tăng lực mà bài viết dẫn ví dụ.

Bên cạnh đó, sản phẩm cũng phải thử nghiệm các chỉ tiêu vi sinh vật: Coliforms, Escherichia coli; Streptococci faecal, Pseudomonas aeruginosa; Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens; Tổng số nấm men và nấm mốc; Phân tích hàm lượng kim loại nặng (Chì: Pb); Các phụ gia thực phẩm:  Citric Acid (330), Trisodium Citrate, Sodium polyphosphate (452 i), Sodium hydrogen carbonate (500 ii), Sodium benzoate (211), Carmines (120), Aspartame (951), Hương tổng hợp: hương trái cây,… theo quy định tại QCVN 6-2:2010/BYT.

Vì có tác dụng tăng cường sức khỏe, giải khát những lúc hoạt động mất sức, mệt mỏi, nên nước tăng lực được coi là một dạng thực phẩm chức năng, sản phẩm này đang được rất nhiều người tiêu dùng quan tâm, sử dụng. Theo Luật chất lượng sản phẩm hàng hóa, các sản phẩm có nguy cơ gây mất an toàn đến người sử dụng đều phải được công bố hợp quy và phù hợp quy định an toàn thực phẩm trước khi lưu thông trên thị trường.

Theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp phải thực hiện thủ tục tự công bố chất lượng thực phẩm bổ sung và thực phẩm chức năng tại ban quản lý an toàn thực phẩm trước khi lưu hành trên thị trường. Tuy nhiên, do chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật nên doanh nghiệp phải xây dựng TCCS theo phương thức: tham khảo các tiêu chuẩn quốc gia, tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực hoặc tiêu chuẩn nước ngoài tương ứng; Xây dựng mới TCCS trên cơ sở sử dụng các kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ, kết quả thử nghiệm, đánh giá, phân tích và thực nghiệm; Sửa đổi bổ sung TCCS hiện hành.

Trên thực tế, để xây dựng được TCCS cho một sản phẩm là vấn đề nan giải đối với nhiều doanh nghiệp sản xuất trong nước. Với mặt hàng nước tăng lực cũng vậy, tuy chỉ chiếm 1% thị trường đồ uống không cồn nhưng với sự đa dạng sản phẩm, chủng loại và thành phần chất bổ sung như hiện nay, ngành chức năng cần sớm có các nghiên cứu, đề xuất xây dựng và ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật riêng cho ngành hàng này.

Tiêu chuẩn ra đời sẽ góp phần quản lý chất lượng sản phẩm nước tăng lực sản xuất trong nước cũng như đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng.

Vũ Hải