Những nỗ lực trong phát triển vaccine SARS-CoV2

​Cẩn trọng trong các bước nghiên cứu, thử nghiệm

Thử nghiệm lâm sàng tiến hành theo ba giai đoạn. Trong giai đoạn 1 và 2, vaccine được thử nghiệm trên một nhóm nhỏ các cá nhân để xác định xem vaccine này có an toàn trong thời gian ngắn và tạo ra các phản ứng miễn dịch hay không. Thử nghiệm giai đoạn 3 sẽ diễn ra sau đó, trong đó vaccine được thử nghiệm trên một phạm vi nhất định để khẳng định hiệu quả thực sự của nó trong chống lại nhiễm trùng và các tác dụng phụ tiềm ẩn. Các thử nghiệm giai đoạn 3 tốn nhiều thời gian để đảm bảo sự lây nhiễm trong nhóm đối chứng đủ cao để đưa ra kết luận.

Có nhiều quan điểm cho rằng, cần nhanh chóng thực hiện các cuộc thử nghiệm giai đoạn 3. Tuy nhiên, điều này có thể lặp lại thảm họa của năm 1966, khi một thử nghiệm lớn về vaccine cho virus hợp bào hô hấp (RSV) được tiến hành và phát hiện ra rằng, những cá thể được tiêm chủng có tình trạng tồi tệ hơn rất nhiều do bị nhiễm trùng. Đây là một trong những lý do để các nhà khoa học lo lắng về điều tương tự có thể xảy ra với vaccine SARS-CoV2.

Theo các nhà khoa học, phản ứng miễn dịch  có hai loại: thích nghi hoặc bẩm sinh. Phản ứng bẩm sinh không đặc hiệu cho nhiễm trùng và thường được coi là tuyến phòng thủ đầu tiên. Tuy nhiên, đã có bằng chứng cho thấy, các phản ứng bẩm sinh có thể được tạo ra để phản ứng nhanh hơn với nhiễm trùng.

Trước việc tiêm vaccine với một loại vi khuẩn lao (BCG) suy yếu có thể bảo vệ trẻ em khỏi nhiễm trùng đường hô hấp, đã có ít nhất một thử nghiệm lâm sàng đang được triển khai nhằm điều tra hiệu quả của BCG trong việc bảo vệ nhân viên chăm sóc sức khỏe tiếp xúc với SARS-CoV2.

Miễn dịch thích ứng xảy ra đối với hầu hết các loại vaccine và được thực hiện bởi các tế bào trung gian lympho. Tế bào lympho B tạo ra kháng thể trung hòa virus. Phản ứng này đòi hỏi sự tham gia của các tế bào T CD4 +, cần thiết cho các phản ứng tế bào B trưởng thành và tối ưu ái lực kháng thể, sản xuất các kháng thể liên kết mạnh.

Bộ gen SARS-CoV2 mã hóa bốn protein cấu trúc: protein tăng đột biến (S, chịu trách nhiệm nhận biết và xâm nhập vào các tế bào thông qua liên kết với thụ thể của nó, Angiotensin I Converting Enzyme, ACE2); màng glycoprotein (M); protein nucleocapsid (N); và protein vỏ (E). Nó cũng mã hóa 16 protein phi cấu trúc (NSP) và 9 protein phụ kiện.

Các kháng thể đối với protein S có khả năng ngăn chặn sự xâm nhập của virus, trong khi các kháng thể đối với các protein cấu trúc khác cũng có khả năng thúc đẩy sự phá hủy của virus.

Về nguyên tắc, các tế bào T CD8 + dành riêng cho bất kỳ protein virus nào sẽ tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus. Một nghiên cứu về SARS-CoV ở chuột đồng đã kết luận rằng, chỉ có protein S gợi ra khả năng miễn dịch hiệu quả đối với nhiễm trùng. Hầu hết các loại vaccine trong quá trình phát triển liên quan đến một loại protein duy nhất tập trung vào protein S.

Có nhiều lý do giải thích tại sao một phản ứng miễn dịch đối với vaccine có thể khiến một cá nhân dẫn đến kết quả tồi tệ hơn khi bị nhiễm trùng. Trong đó phải kể đến hiện tượng tăng phụ thuộc kháng thể (ADE). Trong hiệu ứng này, các kháng thể liên kết với virus cũng liên kết với các thụ thể kháng thể trên các tế bào, tạo điều kiện cho sự hấp thu và nhiễm trùng của tế bào mang các thụ thể. ADE đã được quan sát đối với vaccine chống sốt xuất huyết, Ebola và HIV.

Cũng có bằng chứng về ADE trong SARS-CoV khi các nghiên cứu chỉ ra rằng, các kháng thể đối với protein S của loài gặm nhấm và người có thể tăng cường sự lây nhiễm trong ống nghiệm. Tuy nhiên, một số nghiên cứu tiền lâm sàng nhỏ về vaccine SARS-CoV ở khỉ rhesus đã không quan sát được bằng chứng về ADE.

Một loại vaccine SARS-CoV2 sử dụng virus bất hoạt đã được thử nghiệm trên một số nhóm khỉ, hiệu quả thu được không có bằng chứng về ADE. Điều này rất quan trọng, khích lệ các nhà khoa học chế tạo những loại vaccine thực sự an toàn.

Một số vaccine tiềm năng

Vaccine NVX-CoV2373

Vaccine mRNA-1273 của Mỹ, NVX-CoV2373 của Nga, hay vaccin của Đại học Oxford/AstraZeneca, Sinova Biotech, CanSino Biologics và Viện Công nghệ Sinh học Bắc Kinh, Sinopharm, Pfizer và BioNTech,… đang là các ứng cử viên rất tiềm năng cho cuộc chiến chống lại dịch bệnh Covid-19.

Vaccine do Viện Nghiên cứu dịch tễ và vi trùng học Gamaleya (Nga) nghiên cứu sản xuất, và là vaccine vector tái tổ hợp, sử dụng virus hoặc vi khuẩn đã được làm giảm độc lực trước khi đưa DNA vào trong tế bào cơ thể người.

Thông tin từ Công ty Công nghệ sinh học Novavax của Mỹ cho biết, cuộc thí nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu của vaccine NVX-CoV2373 ngừa Covid-19 đã có tín hiệu tích cực. Vaccine này đã gây ra phản ứng miễn dịch mà nhờ đó sản sinh ra lượng kháng thể chống lại virus SARS-CoV-2 nhiều hơn ở cả những bệnh nhân Covid-19 đã hồi phục.

Trước đó, Bộ Quốc phòng Nga cho biết, các tình nguyện viên thử nghiệm loại vaccine này đã cho phản ứng miễn dịch mà không gây tác dụng phụ.

Còn theo Bộ trưởng Y tế Nga Mikhail Murashko, “Dự kiến, đây sẽ là vaccine ngừa Covid-19 đầu tiên của Nga được đăng ký giấy phép. Vaccine này có thể được Nga sử dụng tiêm phòng đại trà vào tháng 10/2020”.

Vaccine của Moderna/NIAID

mRNA-1273 là vaccin do Công ty công nghệ sinh học Mỹ Moderna và Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ (NIAD) phát triển. Đây là vaccine đầu tiên được thử nghiệm trên người ở Mỹ.

Kết quả ban đầu được Moderna công bố mở ra nhiều triển vọng: 45 người tham gia ở Giai đoạn I đã được tiêm 2 liều vaccine và đã có kháng thể trung hòa trên mức trung bình so với kháng thể tìm thấy trong bệnh nhân COVID-19 đã hồi phục.

Tuy còn ghi nhận hơn một nửa người tham gia có phản ứng phụ như mệt, ớn lạnh, đau đầu, đau cơ, đau ở khu vực tiêm, nhưng Moderna đã bắt đầu thử nghiệm giai đoạn 2 và dự kiến thử nghiệm giai đoạn 3 trên 30.000 người vào cuối tháng 8 đến đầu tháng 10/2020.

Đình Lâm (TH)